O prawach człowiekaHistoria praw człowiekaJeszcze na początku XX wieku uznawanie praw człowieka leżało w gestii poszczególnych państw. Nie istniał żaden uniwersalny i prawnie wiążący katalog praw człowieka. Dopiero II wojna światowa skłoniła zwycięzców do podjęcia próby utworzenia międzynarodowego forum rozmów, aby wspólnymi siłami sprostać wyzwaniom powojennej rzeczywistości, ale przede wszystkim aby nie dopuścić do powtórzenia błędów historii w przyszłości. Owym forum dyskusyjnym stała się Organizacja Narodów Zjednoczonych. Na Konferencji w San Francisco, gdzie 26 czerwca 1945 roku podpisano Kartę Narodów Zjednoczonych, blisko 40 organizacji pozarządowych zaapelowało o poświęcenie większej uwagi przestrzeganiu praw człowieka. Karta Narodów Zjednoczonych stanowi, iż ludy Narodów Zjednoczonych są zdecydowane między innymi: "chronić następne pokolenia przed klęską wojny" oraz "przywrócić wiarę w podstawowe prawa człowieka". Artykuł 1 Karty głosi, że jednym z celów Organizacji Narodów Zjednoczonych będzie dążenie do osiągnięcia międzynarodowej współpracy w "popieraniu praw człowieka oraz zachęcaniu do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice rasy, płci, języka lub wyznania ".
Treść artykułów Karty ma moc prawa międzynarodowego, a więc jest dokumentem prawnie wiążącym jego strony. Zawarte w Karcie zobowiązania wszyscy członkowie Narodów Zjednoczonych powinni wypełniać w dobrej wierze. Szczególnie godne uwagi jest przyjęcie zasady bezwarunkowego poszanowania praw człowieka oraz daleko idąca współpraca z Narodami Zjednoczonymi i innymi państwami w tym zakresie. Karta nie wyszczególnia praw człowieka i nie zawiera żadnych wyraźnych wskazówek odnośnie wdrożenia jej postanowień do krajowego porządku prawnego państw - członków.
W 1946 roku, Narody Zjednoczone utworzyły w obrębie swojego systemu Komisję Praw Człowieka, główne ciało legislacyjne ds. praw człowieka i organ pomocniczy Rady Gospodarczej i Społecznej. Pierwotnie Komisja składała się z 18 państw-członków; obecnie liczy 53. Odbywa corocznie regularne sesje w Genewie w celu omówienia najważniejszych problemów, kodyfikacji międzynarodowych norm oraz tworzenia zaleceń dla rządów państw - członków. Aktywną rolę w tym procesie odgrywają organizacje pozarządowe.
Nowo powstała Komisja, pod przewodnictwem Eleonory Roosevelt (USA), aktywistki w dziedzinie praw człowieka oraz wdowie po byłym prezydencie USA Franklinie Roosevelcie, podjęła się zdefiniowania praw człowieka i podstawowych wolności. Współautorami projektu byli Rene Cassin (Francja), Charles Malik (Liban), Peng Chun Chang (Chiny), Hernan Santa Cruz (Chile), Alexandre Bogomolov/Alexei Pavlov (Związek Radziecki), Lord Dukeston/Geoffrey Wilson (Wielka Brytania), William Hodgson (Australia) i John Humphrey (Kanada).
Gruntownej analizie poddano praktycznie każde słowo i paragraf, o czym świadczy przeprowadzenie 1400 rund głosowania. Projekt Deklaracji skierowano poprzez Radę Gospodarczą i Społeczną do Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych (tzw. III Komitet). Został on przez tenże Komitet pozytywnie rozpatrzony i przekazany do Zgromadzenia Ogólnego, celem podjęcia ostatecznej decyzji. 10 grudnia 1948 roku, Zgromadzenie Ogólne, w nowowybudowanym Palaise de Chaillot w Paryżu, przyjęło Powszechną Deklarację Praw Człowieka.
Wskazując na przyrodzoną godność ludzką oraz niezaprzeczalność prawa do wolności i równości, Deklaracja była aktem bezprecedensowym. Stworzyła pierwszy filar praw człowieka oraz stanowiła swego rodzaju kamień węgielny, w oparciu o który dokonywał się proces ewolucyjnego powstawania międzynarodowego prawa specjalizującego się w ochronie praw człowieka. Chociaż Deklaracja jest wyrazem woli politycznej, a nie prawnie wiążącym dokumentem o randze traktatu czy konwencji, uzyskała ona powszechną akceptację ze strony państw członkowskich. Wiele z nich cytowało Deklarację albo włączało jej treść do swoich podstawowych aktów prawa wewnętrznego. Podobnie, zawierane po 1948 roku umowy dwustronne i wielostronne dotyczące praw człowieka, opierały się na podstawowych założeniach zawartych w Deklaracji. Uchwalając Deklarację, Zgromadzenie Ogólne zwróciło się do Rady Gospodarczej i Społecznej oraz do Komitetu Praw Człowieka, aby w następnej kolejności skupiły się na przygotowaniu projektu Paktu Praw Człowieka i propozycjach jego implementacji, dążąc tym samym do realizacji idei Międzynarodowej Karty Praw (International Bill of Rights) i stworzenia systemu praw człowieka. Mimo, iż Zgromadzenie Ogólne stało na stanowisku, że "korzystanie z wolności obywatelskich i politycznych oraz z praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych jest wzajemnie powiązane i współzależne", przygotowanie tak wszechstronnego i ujednoliconego projektu okazało się w praktyce niemożliwe. Ostatecznie wyżej wymienione kategorie praw człowieka zostały ujęte w formie dwóch dokumentów: Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Oba Pakty zostały przyjęte w 1966 roku i weszły w życie w roku 1976. Stosunkowo długi czas oczekiwania na spełnienie wymogu 35 ratyfikacji, niezbędnego dla wejścia Paktów w życie, wynikał w dużej mierze z wyrażanych przez państwa obaw o ograniczenie przez Pakty możliwości swobodnego uznania przez państwo odnośnie tego czy prawa człowieka są na jego terytorium przestrzegane. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych wymaga ochrony i realizacji praw w nim zawartych bez żadnych warunków i w pełnym wymiarze. Natomiast strony Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych są zobowiązane podjąć odpowiednie kroki indywidualnie i w ramach pomocy i współpracy międzynarodowej, wykorzystując maksymalnie dostępne im środki, w celu stopniowego osiągnięcia pełnej realizacji praw uznanych w tym Pakcie. Na powyższe obawy nałożyły się rozbieżności wynikające ze stanu zimnej wojny między Wschodem a Zachodem. Kontrowersje ZSRR budziło między innymi zaliczenie do podstawowych praw i wolności prawa do strajku oraz nieskrępowanej działalności związków zawodowych czy prawa do pracy w godnych warunkach i odpowiedniego poziomu życia. Sytuacja uległa polepszeniu w latach 70-ch w związku z przygotowaniami do Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Próby odejścia od blokowej konfrontacji ku poszukiwaniu możliwości "pokojowego współistnienia" musiały zostać oparte na pewnych formach współpracy dla rozwiązywania różnych, wspólnych problemów, w tym praw człowieka. Państwa zachodnie zastosowały taktykę tzw. linkage, czyli w zamian za własne ustępstwo w jednej sprawie, uzyskiwano koncesję drugiej strony w innej dziedzinie. ZSRR, któremu bardzo zależało na przyjęciu pewnych postanowień w sferze gospodarczej i bezpieczeństwa, skłonny był do ustępstw w sferze tzw. III koszyka, obejmującego postanowienia z zakresu praw człowieka. Na fali tego odprężenia w stosunkach międzynarodowych, ratyfikacja i wejście w życie Paktów stało się możliwe. Akty te stanowią prawnie wiążące międzynarodowe instrumenty ochrony praw człowieka. Z uwagi na fakt, że większość państw jest stroną tych dwóch Paktów, praktyczna kontrola przestrzegania praw człowieka może zostać urzeczywistniona. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych wraz z Powszechną Deklaracją Praw Człowieka, tworzą Międzynarodową Kartę Praw Człowieka. W uniwersalnym systemie NZ, obok praw o charakterze powszechnym powstały też regulacje partykularne, chroniące pewne kategorie podmiotów i szczegółowe przedmiotowo. Ich instytucjonalnym wsparciem stały się nowoutworzone agencje wyspecjalizowane i komitety. Powołano je w celu monitorowania i wprowadzania w życie standardów praw człowieka zajmujących się specyficznymi zagadnieniami, takimi jak prawa uchodźców, prawa pracowników oraz specjalne prawa dzieci. Od 1948 roku, pod auspicjami ONZ, przyjęto blisko 60 traktatów i deklaracji. Oto niektóre z nich: KONWENCJE
DEKLARACJE
W ramach systemu Narodów Zjednoczonych, istnieje siedem komitetów, których zadaniem jest monitorowanie włączania do krajowego porządku prawnego uniwersalnych umów międzynarodowych dotyczących praw człowieka i podstawowych wolności i przestrzegania zawartych w nich postanowień:
(do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej) (do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych) (do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych) (do Konwencji przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu lub karaniu) (do Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet) (do Konwencji o prawach dziecka) (do Konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników - migrantów i członków ich rodzin) 20 grudnia 1993 roku, na mocy rezolucji Zgromadzenia Ogólnego zostało utworzone stanowisko Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Praw Człowieka. Do obowiązków wynikających z pełnienia tej funkcji należy: troska o powszechne respektowanie praw człowieka i ich promowanie; świadczenie na prośbę państwa usług doradczych, pomocy technicznej i udzielanie finansowego wsparcia na polu praw człowieka; koordynowanie programów informacji publicznej i edukacji, poświęconych zagadnieniom praw człowieka; zaangażowanie w dialog z rządami, mający na celu zapewnienie poszanowania praw człowieka; umacnianie współpracy międzynarodowej w tej dziedzinie. Jako pierwszy stanowisko Wysokiego Komisarza objął 5 kwietnia 1994 roku, mianowany przez Sekretarza Generalnego i zatwierdzony przez Zgromadzenie Ogólne, Jose Ayala Lasso z Ekwadoru. Na kolejną kadencję 12 września 1997 roku wybrano Mary Robinson, byłą prezydent Irlandii. Obecnie funkcję Wysokiego Komisarza pełni Sergio Vieira de Mello, (Brazylia), którego kadencja rozpoczęła się 12 września 2002 roku. W związku z radykalną zmianą sytuacji międzynarodowej, wynikającą z zakończenia zimnej wojny i wzrastającej liczby konfliktów regionalnych, na przestrzeni lat 90-tych zaobserwowano wzmożoną aktywność Narodów Zjednoczonych na polu praw człowieka. W sferze pokoju i bezpieczeństwa, organizacja kładzie nacisk na zapobieganie sporom i konfliktom, a nie reagowanie już po ich wybuchu. Działania prewencyjne realizowane są przy pomocy misji i operacji pokojowych, skierowanych na rozwiązywanie konfliktów regionalnych oraz pomoc w budowaniu trwałych warunków pokoju wewnętrznego. Narody Zjednoczone udzielają również pomocy humanitarnej osobom poszkodowanym w wyniku zmian politycznych czy klęsk żywiołowych. Zajmuje się problematyką uchodźctwa, działalnością edukacyjną, szkoleniową i informacyjną. Tego typu działalność możemy obecnie zaobserwować w Abchazji/Gruzji, Burundi, Kambodży, Kolumbii, Strefie Gazy, Gwatemali, Haiti, Malawi, Mongolii, Demokratycznej Republice Konga, Ruandzie i byłej Jugosławii.
Istotną rolę w pracach Narodów Zjednoczonych na rzecz kształtowania systemu praw człowieka, odegrały również liczne organizacje pozarządowe, takie jak np. Amnesty International czy Human Rights Watch będące nie tylko wiarygodnymi źródłami informacji, ale i aktywnymi inicjatorami dalszych, znaczących zmian. W 1968 roku, Narody Zjednoczone zwołały pierwszą Światową Konferencję Praw Człowieka w Teheranie (Iran). Przyjęta Proklamacja Konferencji podkreślała powiązania między prawami obywatelskimi i politycznymi oraz ekonomicznymi, socjalnymi i kulturalnymi. Dokonując oceny realizacji prac związanych z ochroną praw człowieka, państwa uznały, że ustanowiono wiele ważnych międzynarodowych konwencji, natomiast "dużo pozostaje do zrobienia w kwestii urzeczywistnienia tych praw i wolności." Dwadzieścia pięć lat później, w 1993 roku, Narody Zjednoczone zwołały druga Światową Konferencję Praw Człowieka w Wiedniu. Deklaracja Wiedeńska i Program Działań położyły nacisk na uniwersalną naturę praw człowieka i potrzebę walki z wszelkimi formami rasizmu, dyskryminacji, ksenofobii i nietolerancji. Zwrócono także uwagę na prawa kobiet, dzieci, mniejszości i ludności autochtonicznej. Jednakże, lata 90-te to również masowe naruszenia prawa humanitarnego, które przywróciły aktualność zagadnienia odpowiedzialności sprawców zbrodni wojennych za pogwałcenia praw człowieka. W 1993 roku Rada Bezpieczeństwa powołała do życia Międzynarodowy Trybunał Karny dla b. Jugosławii, a w 1994 roku utworzyła Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy Potrzeba utworzenia stałego sądu wynikała z faktu, że istniejące trybunały są jedynie sądami ad hoc. Ich każdorazowe powołanie wymaga prowadzenia długotrwałych negocjacji, co powoduje nierzadko trudności dowodowe z racji tego, że przedmiotem śledztwa są wydarzenia już odległe. W lipcu 1998 roku, na Konferencji Rzymskiej, państwa uchwaliły Statut Międzynarodowego Trybunału Karnego mającego sądzić sprawców ludobójstwa, zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, a w przyszłościrównież agresji, po osiągnięciu consensusu co do definicji tej zbrodni. Trybunał ukonstytułował się 1 lipca 2002 roku., po spełnieniu wymogu 60 ratyfikacji.
Na mocy rezolucji 49/184 z dnia 23 grudnia 1994 roku, Zgromadzenie Ogólne proklamowało lata 1995 - 2004 Dekadą Edukacji Praw Człowieka. Rezolucja stanowi, że: "edukacja praw człowieka powinna obejmować więcej niż tylko informację, powinna zapoczątkować długoterminowy proces, w toku którego ludzie znajdujący się na różnych szczeblach rozwoju oraz pochodzący z różnych warstwach społecznych będą mogli uczyć się szacunku dla godności innych oraz poznają środki i metody, dzięki którym ów szacunek zapanuje we wszystkich społeczeństwach". Nieustanny wzrost świadomości międzynarodowej i możliwość globalnej komunikacji wielokrotnie wskazują nam, jak pilna jest potrzeba respektowania praw człowieka. Trwające nieprzerwanie działania Narodów Zjednoczonych w tym zakresie, dodają dalszej motywacji i siły tysiącom jednostek, a także grupom w walce o ich elementarne prawa i wolności. Obecnie miliony ludzi na całym świecie cierpią z powodu poważnych naruszeń oraz pozbawienia ich podstawowych praw i wolności - począwszy od tortur, gwałtu i korupcji systemu sądowego, po pracę przymusową, głód, brak dostępu do opieki medycznej, mieszkania, higieny i wody. Czy my ludzie mamy szansę na to, aby kiedykolwiek praw człowieka były w pełni przez wszystkich respektowane? Znaczenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka zależy przede wszystkim od zaangażowania w realizację jej postanowień jednostek i grup, wcielających te zasady w życie i gotowych ich bronić. Każdy z nas powinien pomagać w budowie świata, w którym wolność oraz godność osobista uznawane są za przypisaną każdemu normę społeczną. Dokument opracowany przez Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie na podstawie materiałów ONZ, czerwiec 2003 r. Specjalne podziękowania dla Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka za wkład merytoryczny. Konwencje traktatowe oraz dokument "Wzorcowe Reguły Minimum Postępowania z Więźniami" (Nowy Jork, 1984 r.) pochodzą ze strony internetowej Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w Warszawie. Ośrodek Informacji ONZ dziękuje za udostępnienie dokumentów. |