Inne dokumenty

Wzorcowe Reguły Minimum NZ dotyczące Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich (Reguły Pekińskie)

Mając na uwadze Powszechną Deklarację Praw Człowieka , Międzynarodowe Pakty i inne dokumenty praw człowieka, odnoszące się do praw ludzi młodych i w oparciu o rezolucję uchwaloną przez VI Kongres NZ poświęcony zapobieganiu przestępczości i postępowaniu z przestępcami, Zgromadzenie Ogólne 29 listopada 1985 roku przyjęło, przygotowane przez Międzynarodowe Zebranie Przygotowawcze obradujące w Pekinie, Wzorcowe Reguły Minimum NZ dotyczące Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich.

Podstawowe założenie Reguł głosi, że państwa członkowskie powinny - zgodnie z ich interesem - działać na rzecz pomnażania pomyślności nieletnich i ich rodzin. Odwołują się one do ogólnej polityki społecznej i mają na celu możliwie najdalej posunięte działania dla dobra nieletnich. Mają za zadanie minimalizować potrzebę interweniowania organów wymiaru sprawiedliwości, a co za tym idzie zmniejszać szkody, które powodować może każda taka interwencja. Otoczenie opieką młodzieży, jeszcze zanim pojawią się u niej przejawy łamania prawa, jest podstawowym kanonem polityki społecznej, zmierzającej do zapobiegania potrzebie stosowania Reguł Pekińskich.

Reguły 1.1 - 1.3 wskazują na istotną rolę, jaką konstruktywna polityka społeczna, rozwijana z myślą o nieletnich, angażująca między innymi rodzinę nieletniego i wolontariuszy czy instytucje środowiskowe, odgrywać będzie w zapobieganiu ich przestępczości. Reguła 1.4 uznaje wymiar sprawiedliwości w sprawach nieletnich za integralną część odnoszącego się do nich systemu sprawiedliwości społecznej. Dalej precyzuje się, że szczegóły stosowania Reguł zależą od warunków gospodarczych, społecznych i kulturowych istniejących w każdym państwie. Reguła 1.6 odnosi się do potrzeby ciągłego dokonywania ulepszeń w wymiarze sprawiedliwości w sprawach nieletnich.

Wzorcowe Reguły Minimum sformułowane są tak, aby można je było stosować w ramach różnych systemów prawnych (stąd uzależnienie granic wieku nieletniości od danego ustawodawstwa), a równocześnie, aby wytyczały pewne minimalne standardy postępowania z nieletnimi przestępcami, bez względu na sposób ich definiowania i stosowany system załatwiania ich spraw. Reguły należy zawsze stosować bezstronnie i bez czynienia jakichkolwiek różnic.

Reguła 3 rozciąga ochronę zapewnioną we Wzorcowych Regułach Minimum dotyczących Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich na:

• Tzw. przestępstwa związane ze statusem nieletniego, przewidziane w ustawodawstwach różnych krajów, w których za przestępstwa nieletnich uznaje się szerszy krąg zachowań niż w przypadku dorosłych (np. wagarowanie, nieposłuszeństwo w szkole);
• Postępowanie opiekuńcze lub pomoc społeczną;
• Postępowanie w sprawie młodocianych przestępców.

Reguła 5 odnosi się do dwóch najważniejszych zadań wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich. Pierwszym z nich jest działanie dla dobra nieletniego. Drugim - posługiwanie się "zasadą proporcjonalności" jako instrumentem ograniczania stosowania represyjnych kar wymierzanych według wagi popełnionego przestępstwa. Przy ustalaniu proporcjonalności reakcji, powinny być brane pod uwagę elementy osobistej sytuacji nieletniego, np. status społeczny, sytuacja rodzinna.

Reguła 7.1 wskazuje na niektóre istotne punkty, będące podstawowymi elementami rzetelnego i sprawiedliwego procesu sądowego, które zyskały międzynarodowe uznanie i znalazły odzwierciedlenie w istniejących dokumentach dotyczących praw człowieka, t.j. domniemanie niewinności, prawo do zachowania milczenia, prawo do pomocy prawnej czy prawo do odwoływania się do wyższej instancji.

Reguła 8 podkreśla znaczenie ochrony praw nieletnich do prywatności jako, że osoby młode są szczególnie podatne na naznaczenie społeczne, i ochrony przed niekorzystnymi następstwami, które mogą wyniknąć z ogłoszenia w środkach masowego przekazu informacji o sprawie.

Część 11 Reguł dotyczy postępowania przygotowawczego i oskarżenia. W wypadku zatrzymania nieletniego, jego rodzice lub opiekunowie powinni być o tym fakcie niezwłocznie powiadomieni. Natomiast sędzia lub inny właściwy urzędnik powinien bezzwłocznie rozpatrzyć możliwość zwolnienia nieletniego. Nawiązanie kontaktu z nieletnim przez organy wymiaru sprawiedliwości powinno się odbyć w sposób respektujący jego status prawny oraz służyć jego dobru i unikać wyrządzenia mu szkody. Jest to szczególnie ważne w sytuacji pierwszego zetknięcia się nieletniego z organami wymiaru sprawiedliwości, gdyż może ono w zasadniczy sposób wpłynąć na jego postawę wobec państwa i społeczeństwa.

Reguły podkreślają znaczenie postępowania alternatywnego (diversion), polegającego na unikaniu procesu karnego wobec nieletnich, a często na skierowaniu go do działających w środowisku służb świadczących pomoc. W wielu wypadkach powstrzymanie się od interwencji jest najlepszym sposobem reagowania. Postępowanie alternatywne może być podjęte w każdym momencie przez policję, prokuratora albo przez inne organy, takie jak sądy, komisje lub rady i nie musi być ograniczone do spraw drobnych. Istotnym wymogiem jest uzyskanie zgody młodego sprawcy (lub jego rodziców czy opiekunów) na poddanie go środkom w ramach postępowania alternatywnego. Należy przy tym dbać o to, aby na wszystkich szczeblach tego postępowania zmniejszać ryzyko wymuszenia i zastraszenia. Zaleca się, aby postępowanie alternatywne było połączone z naprawieniem szkody i mogło prowadzić do uniknięcia przyszłych konfliktów z prawem przez ustanowienie czasowego dozoru lub udzielenie porad.

Reguła 12 zwraca uwagę na potrzebę specjalistycznego szkolenia wszystkich funkcjonariuszy organów ścigania, którzy mają do czynienia ze sprawami nieletnich.

Zatrzymanie nieletniego przed rozprawą sądową ma być stosowane tylko jako środek ostateczny i na jak najkrótszy okres czasu. Zawsze, gdy jest to możliwe, zatrzymanie przed rozprawą powinno być zastępowane innymi środkami, takimi jak: nadzór, intensywna opieka lub umieszczenie w domu wychowawczym.

Część III Reguł dotyczy sytuacji, w której nie zastosowano postępowania alternatywnego, a więc osądzania sprawy przed właściwą władzą. Postępowanie winno być prowadzone z uwzględnieniem minimum standardów, które znane są pod nazwą "due process of law". Nieletni powinni mieć prawo do korzystania w ciągu całego postępowania z pomocy obrońcy, a rodzice lub opiekunowie powinni uzyskać prawo uczestnictwa w postępowaniu. We wszystkich sprawach o przestępstwa nieletnich, z wyjątkiem o drobne wykroczenia, zanim zostanie wydana ostateczna decyzja, należy dla ułatwienia jej wydania, przeprowadzić wywiad środowiskowy celem ustalenia okoliczności i warunków życia nieletniego. Ograniczenia wolności osobistej nieletniego powinny być nakładane tylko po dokładnym rozważeniu i sprowadzać się do niezbędnego minimum. Kara śmierci nie może być orzekana za żadne przestępstwo popełnione przez nieletniego. Nie można wobec niego również stosować kar cielesnych.

Należy dążyć do tego, aby właściwa władza dysponowała różnorodnymi środkami dla umożliwienia ich elastycznego stosowania i unikania - o ile to możliwe- umieszczania nieletniego w zakładzie. Są to następujące środki:

• orzeczenie opieki, poradnictwa wychowawczego i nadzoru
• dozór kuratora
• prace na rzecz społeczności
• kary pieniężne, wynagrodzenie strat, przywrócenie stanu poprzedniego
• środki półwolnościowe i inne środki wiążące się z poddaniem się leczeniu
• polecenie uczestnictwa w poradnictwie grupowym czy podobnych oddziaływaniach
• orzeczenia ustanawiające opiekę zastępczą, wspólne mieszkanie z grupą oraz uczestniczenie w innych formach zorganizowanego wychowania
• inne odpowiednie orzeczenia

Żaden nieletni nie powinien być zabrany spod opieki rodziców, częściowo lub całkowicie, chyba że nakazują to okoliczności sprawy. Wspólną cechą powyższych środków jest przede wszystkim opieranie się na społeczności, która pełni rolę resocjalizującego wychowawcy.

Część IV dotyczy postępowania z nieletnim w środowisku otwartym. Orzeczenie w sprawie nieletniego, w znacznie większym stopniu niż w odniesieniu do dorosłych, może stosunkowo długo wywierać wpływ na jego dalsze życie. Stąd bardzo istotne jest zapewnienie skutecznego wykonywania orzeczeń. Należy również przedsięwiąć starania, aby w każdym stadium postępowania zapewnić nieletniemu pomoc w zakresie mieszkania, wykształcenia, szkolenia zawodowego czy zatrudnienia i w ten sposób wspierać proces jego resocjalizacji.

W przypadku umieszczenia nieletniego w zakładzie, priorytetowym zadaniem jest zapewnienie mu opieki, ochrony i kształcenia oraz umożliwienie nabycia umiejętności zawodowych, tak aby pomóc mu w pełnieniu konstruktywnej i produktywnej roli w społeczeństwie. Nieletni przebywający w zakładzie powinni być oddzieleni od dorosłych bądź znajdować się w odrębnych placówkach. Potrzeby i problemy nieletnich dziewcząt umieszczonych w zakładzie wymagają specjalnej uwagi. Dla dobra nieletniego należy umożliwić jego rodzicom lub opiekunom odwiedzanie go.

Jeśli tylko pozwalają na to okoliczności, warunkowe zwolnienie powinno być wykorzystywane w całym okresie odbywania kary, możliwie jak najszerzej i jak najrychlej. Nieletni zwolnieni warunkowo powinni otrzymać od odpowiednich władz pomoc i być umieszczeni pod dozorem, a ponadto korzystać z opieki społeczności lokalnej.

Uzupełnieniem Wzorcowych Reguł Minimum dotyczących Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich są Reguły NZ dotyczące Ochrony Nieletnich Pozbawionych Wolności, przyjęte na mocy rezolucji 45/113 Zgromadzenia Ogólnego, 14 grudnia 1990 roku i Wskazania NZ dotyczące Zapobiegania Przestępczości Nieletnich (Wskazania Rijadskie), przyjęte na mocy rezolucji 45/112, w dniu 14 grudnia 1990 roku.